Projekt wrzesień 2016: Kosowo i Albania – w cieniu operacji stabilizacyjnych,
architektury osmańskiej i Kanunu bałkańskiej ośmiornicy


Trasa:

Prisztina – Rezervati Patok-Fushë Kuqe (Albania) – Patok – Durres – Okręg Kavaja – Mamëz – Kolsh  – Kukës – Kruma – Zhub (Kosowo) – Gjakovë Ђaкoвицa – Deçan Дечани –Strellc i Eperm Горњи Стреоц – Pejë Пeћ – Malishevë Малишево – Komuna e Malishevës, Rajoni i Pejës – Uroševac-Rahovec – Prizren Призрен – Graçanicë Гpaчaницa – Fushë Kosovë Кocoвo Пoљe – Prisztina.

dscn5638

Półwysep Bałkański, wskutek braku stabilnej sytuacji politycznej, od dawna pozostaje regionem Europy w najwyższym stopniu zagrożonym rozwojem przestępczości, głównie przestępczości zorganizowanej i transgranicznej. W uwagach na temat kryzysu migracyjnego powraca się do wydarzeń, jakie miały miejsce w poszczególnych krajach byłej Jugosławii. Znamienny jest fakt niezwykłej mozaiki kulturowo – etniczno – religijnej, ale i - zmian kulturowych, jakie mają miejsce właśnie w tym regionie.

Okres kryzysu na Bałkanach przypada na początek lat 80-tych XX wieku, gdy po śmierci przywódcy Jugosławii Josipa Broz Tity odrodziły się idee nacjonalistyczne w pojedynczych republikach dotychczasowej Socjalistycznej Federacji Republiki Jugosławii. Rozpad Związku Sowieckiego w 1989 roku przyczynił się do zmian politycznych, społecznych oraz gospodarczych w Bułgarii, Rumunii, Albanii, a także na Węgrzech i Jugosławii, która niebawem została ogarnięta wojną, a następnie rozpadła się.

Kanun był podstawowym pojęciem w albańskim prawie zwyczajowym. Wyraz „kanun”, przede wszystkim w języku greckim, wywodzi się od słowa „kanna”, co przełożyć można jako: zasadę, miarę. Z innej strony, istnieje też stare albańskie słowo „doke”, pochodzące od słowa „dukem”, co oznacza: pojawiać się, zachowywać się. Albańskie normy prawa zwyczajowego wyznaczały zasady postępowania odnośnie wszelkich działań człowieka od narodzenia do śmierci. Kanun był niepisanym prawem, przenoszonym z pokolenia na pokolenie. Składał się z norm dotyczących organizacji społeczeństwa, prawa rodzinnego, cywilno-karnego, jak również zasad proceduralnych. Albańskie prawo zwyczajowe nie posiadało jednakowej, wspólnej (na terenie zamieszkiwanym przez Albańczyków) wersji, aczkolwiek zasadnicze normy były identyczne lub zbliżone na całym terenie Albanii. Najbardziej znane były Kanun Leki Dukagjina i Kanun Skanderberga. Zasady istniejące w przekazie ustnym rozpoczęto spisywać z początkiem XX wieku. Współcześnie znany kanun został zgromadzony przez teologa i folklorystę pochodzenia albańskiego, franciszkanina Shtjefena Gjecova. Dziś można go kupić nawet w sklepie spożywczym...

Albański kanun charakteryzował się jednością. Podstawowe zasady moralne były trwałe dla wszystkich kanunów. Kolejno były to: prymat honoru, ważniejszy niż życie jednostki; gościnność, jako prawo i obowiązek; prawo do ,,zemsty krwawej” oraz besa, czyli honorowy gwarant bezpieczeństwa. Fundamentalnym elementem w obrębie organizacji społeczeństwa był klan fis, którego członków integrował wspólny przodek. Członkostwo w fisie było podstawowym czynnikiem tożsamości jednostki. Fis tworzony był z rodów, natomiast rody z pojedynczych rodzin. Krwawa zemsta następuje wskutek poprzednio popełnionej zbrodni - morderstwa, bądź pozbawienia kogoś honoru. Osiągnięcie krwawej zemsty rozpoczynało kolejny konflikt, który mógł przeciągać się nawet o dekady, podczas których męscy członkowie obu klanów znaleźli się w areszcie domowym...

Współczesny euroislam?

Zamieszkujący w Albanii i Kosowie Bekstaszyci również zajmują istotne miejsce w naszych badaniach. Bektashii to członkowie bractwa, którzy już na samym początku formowania się tego nurtu nie przestrzegali zasad: szariatu, dżihadu i ramadanu. Bektaszyci mogli pić alkohol i jeść mięso wieprzowe. Bektaszyci zrównali pozycję kobiety i mężczyzny, co więcej Bektaszyci przejęli od chrześcijan spowiedź, celibat duchownych, chrzest i odpuszczenie grzechów. Nawet nowonarodzone dzieci, w tym wypadku chłopcy, przed dokonaniem obrzezania byli chrzczeni. W świecie islamu uznawani są zgodnie za heretyków, zarówno przez szyitów, jak i sunnitów.

Do 1925 r. światowym centrum bektaszyzmu pozostawała Turcja, jednak wprowadzono wówczas w tym kraju ściśle świecki model państwa oraz zakazano działalności bractw religijnych. W efekcie światowe centrum bektaszytów znalazło się w Tiranie, gdzie bektaszyzm uznawano za jedną czterech największych konfesji. W 1950 r. Bektaszyci wznowili swe praktyki w Turcji. Wprowadzony w 1967 r. w Albanii urzędowy zakaz wyznawania religii oznaczał przejęcie przez państwo wszystkich świątyń i zahamowanie publicznej działalności wspólnoty. Odrodziła się ponownie w tym kraju w roku 1991.

W XX-leciu międzywojennym Albania stała się światowym centrum bektaszyzmu, po wypędzeniu jego jawnych wyznawców z Turcji. Większość z nich znalazła schronienie, właśnie w Albanii. Żeby problem zagmatwać jeszcze bardziej, można tylko dodać, że bektaszijja cieszyła się swego czasu, ogromną sympatią, niektórych lóż wolnomularskich...

Można zadać sobie pytanie: czy albańska i kosowska teraźniejszość nie oznacza powolnej radykalizacji wyznawców islamu? Czy finansowanie meczetów i szkół religijnych przez wahhabitów nie zamieni się w ich dominacje w tym regionie? Czy po prostu rząd Albanii zapatrzony we wzorce tureckie stara się urządzić państwo tak, jak zrobił to Mustafa Kemal Pasza Ataturk?

Wyniki badań zostaną zaprezentowane podczas konferencji w październiku. VI Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo Narodowe i Międzynarodowe w regionie MENA - bezpieczeństwo kulturowe „Bałkański Patchwork”